منبع انرژی جهانی در آینده

زمانی که نخستین گام‌ها برای شناسایی و تعریف فرآیند تبدیل گاز به فرآورده های مایع برداشته می‌شد، حتی تصور هم نمی‌شد که روزی بخشی از نیروهای علمی کشورها و شرکت‌های نفتی بین‌المللی برای گسترش دانش مربوط به این فرآیند که با عنوان فناوری «GTL» شناخته شده است، بسیج شوند؛ دانشی که می‌تواند با تبدیل گاز به سوخت و فرآورده‌های مایع ، نقش مهمی در افزایش گزینه‌های پیش روی بازار مصرف انرژی جهانی در آینده ایفا کند و شیفتگی بیشتر کشورهای دارنده ذخایر گاز را به همراه داشته باشد.

در ایران نیز چندین واحد بزرگ ، به دنبال دستیابی به این فناوری و اقتصادی کردن استفاده از آن در ابعاد صنعتی هستند که پژوهشگاه صنعت نفت یکی از آنها به شمار می‌رود.

این موضوع از آنجا اهمیت دارد که بدانیم در حال حاضر گاز طبیعی نزدیک 25 درصد انرژی جهان را تامین می‌کند. البته با توجه به مسائل زیست محیطی و کاهش ذخایر نفتی جهان ، سهم این سوخت در سبد مصرف انرژی در حال افزایش است ، به نحوی که طبق گزارش انجمن جهانی انرژی حداقل تا سال 2020 گاز طبیعی بهترین گزینه به عنوان سوخت جایگزین نفت خواهد بود.

در این میان تجربه صد سال تولید و فروش نفت و مقایسه آن با عملکرد کشورهای موفق در این عرصه نظیر نروژ نشان دهنده این مسأله است که برخورداری صرف از منابع اولیه ارزان عامل ترقی و توسعه نبوده و می‌توان گران قیمت‌ترین منابع معدنی جهان را در اختیار داشت و همچنان توسعه نیافته ماند. بنابراین توسعه صنعت گاز و استفاده بهینه از این نعمت الهی ، نیازمند تغییر نگرش‌های مدیریتی و سیاست‌های تولید و مصرف است.

به طور کلی از آنجایی که بدون شک گاز طبیعی منبع مهم تأمین انرژی در قرن جدید است ، امروزه فناوری‌های بسیاری برای استحصال ، انتقال و به کارگیری از منابع گازی رشد یافته‌اند. توسعه سریع صنعت گاز نیز از فناوری‌های مهمی تاثیرپذیرفته است که از اواسط قرن بیستم مطرح شده‌اند. البته انتقال گاز طبیعی به واسطه ماهیت گازی آن با دشواری رو به رو است و حتی استفاده از ساده‌ترین روش انتقال یعنی خطوط لوله در فواصل طولانی با مشکلاتی همراه است.

با توجه به توانایی‌های موجود فناوری برای انتقال گاز به مناطق دوردست ، تبدیل گاز به فرآورده‌های مایع (GTL) به عنوان یک روش اقتصادی، توانسته است دشواری حمل گاز را تا حد زیادی برطرف سازد. البته با وجود این که هنوز فناوری تبدیل گاز به فرآورده‌های مایع به طور گسترده مورد استفاده کشورهای دارنده گاز قرار نگرفته، اما حمل فرآورده‌های مایع به بازارهای مصرف بسیار ساده‌تر و کم هزینه‌تر است.

در فناوری GTL، گاز طبیعی در یک رشته فعل و انفعالات شیمیایی به مایعات میان تقطیر هیدروکربوری مانند نفتا، سوخت جت ، دیزل و پایه‌های روغنی و... تبدیل می‌شود. در این روش، گاز طبیعی نخست به گازهای سنتز منوکسید کربن و هیدروژن تبدیل می شود، سپس در یک رشته واکنش‌های شیمیایی تحت تأثیر بستر کاتالیستی محصولات هیدروکربوری مایع که در حال حاضر دارای بازار خوبی هستند، تولید می‌شوند. اگر چه هنوز استفاده از فناوری GTL در جهان گسترش زیادی نیافته ، سرمایه‌گذاری قابل توجه کشورهای صاحب منابع گاز همانند قطر، برای استفاده از این فناوری نشانگر توسعه و سودآوری این فناوری در آینده‌ای نزدیک است.

تولید بنزین از گاز طبیعی

فناوری GTL با پیشینه بیش از 70 سال ، در مقیاس تجاری هنوز در آغاز راه توسعه قرار دارد. به طورکلی فناوری تبدیل گاز به فرآورده‌های مایع گرچه برای بسیاری از توسعه دهندگان عمده این فناوری، مانند شل، ساسول، اکسون موبیل و سنترلیوم شناخته شده است ، اما تعداد واحدهای بزرگ تجاری در جهان در این زمینه بسیار محدود و امروزه مقدار کمی از منابع مالی موسسه‌های بزرگ به این امر اختصاص یافته است.

دکتر احمد توسلی ، مسوول طرح GTL در پژوهشگاه صنعت نفت ، پیگیری این طرح را از حدود 10 سال پیش می‌داند و می‌افزاید: در طول این مدت به دو فناوری دست یافته‌ایم: یکی فناوری کاتالیست آهن با رآکتور بستر ثابت و دیگری فناوری کاتالیست کبالت با رآکتور بستر دوغابی که هم اکنون روش دوم ، به عنوان روشی بهتر در دنیا مورد توجه است و پژوهشگاه صنعت نفت نیز روی آن سرمایه گذاری بیشتری کرده است.